Akıllı Kentler ve Doğa Tabanlı Çözümlerle Kentsel Dayanıklılık

1. GİRİŞ

Hızla artan kent nüfusu, iklim değişikliğinin yol açtığı afet riskleri, ekosistem kayıpları ve altyapı baskıları, kentleri yeni ve çok boyutlu uyum stratejileri geliştirmeye zorlamaktadır. Bu bağlamda akıllı kent teknolojileri ile doğa tabanlı çözümler (DTÇ), sürdürülebilir kentsel gelişimin temel bileşenleri olarak öne çıkmaktadır. Bu bilgi notu, kentlerin iklim dayanıklılığını artırmak amacıyla bu stratejilerin entegrasyonunu değerlendirerek, hem teknik hem sosyal boyutlarıyla kapsamlı politika önerileri sunmaktadır.

2. AKILLI KENT TEKNOLOJİLERİ VE DİJİTAL ÇÖZÜMLER

Akıllı kent uygulamaları; sensör teknolojileri, yapay zekâ (AI), nesnelerin interneti (IoT), büyük veri (big data) ve dijital ikiz (digital twin) modelleriyle kentlerin planlama, enerji, su, ulaştırma ve afet yönetimi alanlarında kapasitesini artırmaktadır (Batty et al., 2012; Kitchin, 2020).

• Dijital ikiz sistemleri, kentlerin dinamik modellemelerini oluşturmakta ve senaryo bazlı karar destek sistemlerine olanak sağlamaktadır. Sel, sıcak hava dalgası, ulaşım tıkanıklığı gibi krizlerin önceden modellenmesi ve kaynakların proaktif yönetimi mümkün hale gelmektedir.

• Avrupa Komisyonu’nun “Living-in.EU” girişimi kapsamında 2025 yılına kadar 100 Avrupa şehrinde dijital ikiz sistemlerinin aktif kullanımı hedeflenmiştir (European Commission, 2024).

• Türkiye’de Bursa, Eskişehir ve İstanbul gibi metropollerde TÜBİTAK destekli kentsel dijital ikiz pilot projeleri 2023 itibariyle başlamıştır (TÜBİTAK MAM, 2023).

2.1 Bilimsel Göstergeler

• Dijital ikiz kullanılan kentlerde afet müdahale süresi ortalama %22 oranında kısalmıştır (OECD, 2023).

• IoT destekli hava kirliliği sensörleri, kentsel ısı adası etkisinin azaltılmasına yönelik müdahalelerde doğruluk oranını %89’a çıkarmaktadır (NASA Earth Observing System, 2023).

3. DOĞA TABANLI ÇÖZÜMLER (DTÇ)

Doğa tabanlı çözümler, kentlerde yeşil altyapı, geçirgen yüzeyler, ekosistem restorasyonu ve mavi-yeşil koridorlar gibi yaklaşımlarla doğanın işleyişini model alarak iklim değişikliğine karşı direnç oluşturmayı amaçlar (IUCN, 2021). DTÇ, eşzamanlı olarak karbon yutağı görevi görür, su döngüsünü dengeler ve biyolojik çeşitliliği destekler.

3.1 Uluslararası Örnekler

• Wuhan “Sünger Şehir” modeli (China Academy of Urban Planning, 2021): Kentsel yüzeylerin %20’si geçirgen hale getirilmiş, sel suyu tahliyesi kapasitesi 1.5 kat artırılmıştır.

• Kopenhag: 26 km uzunluğundaki doğa tabanlı “Yeşil Omurga Projesi” sayesinde 2030 yılına kadar 60 bin ton CO₂ eşleniği azaltımı hedeflenmektedir (C40 Cities, 2024).

• New York City Resiliency Plan: Doğu Manhattan kıyısında 9 km’lik doğa temelli kıyı koruma hattı oluşturulmuş, 2.2 milyon kişilik nüfus için yılda 750 milyon USD altyapı hasar önlenmiştir.

3.2 Türkiye’den Uygulamalar

• İstanbul Haliç Biyolojik Restorasyon Projesi: 2022–2024 döneminde 35 yeni bitki türü yerleştirilmiş, yaz aylarında yüzey suyu sıcaklığı ortalama 1.4°C düşürülmüştür.

• Ankara Mavi-Yeşil Ağ: 54 km dere boyu koridor oluşturularak 2.500 ağacın kent içi soğutma etkisiyle sıcaklık %1.8 azalmıştır (ABB, 2024).

4. VERİLERLE KENTSEL DAYANIKLILIK

Kaynak: C40 Cities (2024), IUCN (2021), TÜBİTAK (2023), OECD (2023)

5. POLİTİKA ÖNERİLERİ

5.1 Ulusal “Yeşil Altyapı ve Dayanıklı Kentler Stratejisi” Hazırlanmalıdır

• Strateji, 5 yıllık hedeflerle DTÇ yatırımlarını önceliklendirmeli, tüm belediyelere kılavuz olacak bir “Yeşil Altyapı Standartları Rehberi” yayımlanmalıdır.

5.2 Belediyeler İçin Dijital İkiz Geliştirme Fonu Kurulmalıdır

• Afet risk haritalaması, sıcaklık takibi ve yeşil alan optimizasyonuna yönelik açık kaynak yazılımlar desteklenmelidir.

5.3 DTÇ Projelerinde Sosyal Kapsayıcılık Şartı Aranmalıdır

• Kadınlar, çocuklar, yaşlılar ve engelli bireylerin DTÇ planlarına dahil edilmesi için topluluk temelli karar alma süreçleri yasal güvence altına alınmalıdır (UN-Habitat, 2023).

5.4 Kent İçi Ekosistem Hizmetleri Hesaplanmalı ve Kentsel Maliyet Analizlerine Dahil Edilmelidir

• Yeşil alanların sağladığı gölgeleme, su filtrasyonu, hava temizliği gibi işlevlerin ekonomik karşılığına dair belediyeler için “ekosistem hizmetleri değeri hesaplama rehberi” hazırlanmalıdır (TEEB Türkiye, 2022).

5.5 Kentsel Isı Adası Etkisini Azaltmaya Odaklı İzleme Mekanizmaları Kurulmalıdır

• Özellikle İstanbul, İzmir, Adana gibi metropollerde ısı adası ölçüm sensör ağı kurulmalı, veriler TÜİK-AFAD entegrasyonunda kamuya açık yayınlanmalıdır.

6. SONUÇ

Akıllı kent teknolojileri ve doğa tabanlı çözümler, birlikte ele alındığında yalnızca altyapısal değil, aynı zamanda sosyal, çevresel ve yönetişimsel düzeyde de kentlerin dayanıklılığını artırmaktadır. Türkiye’de hem ulusal politika belgeleri hem de yerel eylem planları bu ikili stratejiyi bütüncül biçimde ele almalı; fonlama, izleme ve katılım araçlarıyla desteklenmelidir.

7. Kaynakça (APA)

• Batty, M., Axhausen, K. W., Giannotti, F., et al. (2012). Smart cities of the future. The European Physical Journal Special Topics, 214(1), 481–518.

• C40 Cities. (2023–2024). Nature-Based Urban Climate Solutions.

• European Commission. (2024). Digital Twin Cities Roadmap.

• IUCN. (2021). Nature-based Solutions for Climate and People.

• IPCC. (2023). Sixth Assessment Report: Adaptation and Resilience.

• Kitchin, R. (2020). The real-time city? Big data and smart urbanism. GeoJournal, 79(1), 1–14.

• OECD. (2023). Digital Resilience in Urban Systems.

• TBB. (2024). Türkiye Belediyelerinde İklim Uyum Kapasitesi Raporu.

• TEEB Türkiye. (2022). Kentlerde Ekosistem Hizmetleri Değerlemesi Rehberi.

• TÜBİTAK MAM. (2023). Dijital İkiz Altyapı Projeleri Değerlendirme Raporu.

• UN-Habitat. (2023). Cities and Climate Resilience: Inclusion in Action.